Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

 9/6/10

H παγκόσμια οκονομική κρίση, που είναι πολυεπίπεδη, σχετίζεται αναπόφευκτα και με το περιβάλλον, τους φυσικούς πόρους, την κλιματική αλλαγή  και την βιοποικιλλότητα.

Τα αίτια της κρίσης είναι, λίγο πολύ, γνωστά. Σχετίζονται με το κυρίαρχο οικονομικό, αναπτυξιακό μοντέλλο και την ιδεολογική επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού , τα τελευταία είκοσι χρόνια. Ολοι γίναμε μάρτυρες μιας αλλαγής που θεωρήθηκε μονόδρομος και τόνιζε την ανάγκη απελευθέρωσης των αγορών απο τα ρυθμιστικά δεσμά του κράτους. Απαιτούσε την μείωση των κρατικών δαπανών για Υπηρεσίες που εξυπηρετούν το δημόσιο συμφέρον (υγεία, παιδεία, έρευνα, μεταφορές, ενέργεια κ.λ.π.)

Το εύκολο κυνήγι του βραχυπρόθεσμου κέρδους απο τους εκπροσώπους του κερδοσκοπικού και τραπεζικού κεφαλαίου διεθνώς είχε ως αποτέλεσμα την αποκάλυψη της πλαστής εικόνας της ανάπτυξης, με την πρόσφατη  κατάρευση τραπεζικών ιδρυμάτων και την ανάγκη στήριξης τους με δημόσιους πόρους ! Η έξοδος απο την κρίση του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος δεν φαίνεται στον ορίζοντα. Οι αγορές επιβάλλουν τους όρους τους και συνεχίζουν να κερδοσκοπούν απο την ίδια την κρίση που αυτές προκάλεσαν ! Κανείς δεν μιλάει για αλλαγή πορείας, για ένα διαφορετικό μοντέλλο ανάπτυξης, για μια άλλη οργάνωση της κοινωνίας και της οικονομίας.

Οι ριζοσπαστική Οικολογία βέβαια έχει βάλει, εδώ και χρόνια,  τέτοιους προβληματισμούς στη δημόσια συζήτηση των περιβαλλοντικών προβλημάτων αλλά η επιρροή της εξακολουθεί να παραμένει μικρή και στην Ελλάδα και στην Ευρώπη. Βέβαια τα τελευταία χρόνια ενόψει της επαπειλούμενης κλιματικής αποσταθεροποίησης όλοι οι διαχειριστές της πολιτικής εξουσίας άρχισαν να βάζουν τα περιβαλλοντικά ζητήματα στην επίσημη ατζέντα τους και οργάνωσαν μια σειρά απο Διασκέψεις, υπο την αιγίδα του ΟΗΕ, για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.

Ειναι γνωστή η κατάληξη της διάσκεψης της Κοπεγχάγης, τον περασμένο Δεκέμβρη, με τις μεγαλειώδεις διαδηλώσεις νέων ακτιβιστών απο όλο τον κόσμο. Τελικά οι αρχηγοί πέντε κρατών παρουσίασαν ένα σχέδιο μη δεσμευτικής συμφωνίας, που εκαλούντο να το υπογράψουν όλοι οι άλλοι σύνεδροι... Η παταγώδης αποτυχία της Διάσκεψης οφείλεται στη άρνηση των βιομηχανικών κρατών να αναλάβουν τις ευθύνες τους για την περιβαλλοντική κρίση και να δεσμευτούν να χορηγήσουν οικονομική  βοήθεια και τεχνογνωσία στις αναπτυσσόμενες χώρες  για να μπορέσουν μελλοντικά να περιορίσουν τις εκπομπές ρύπων και να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής.

Απάντηση στην ανικανότητα και υποκρισία των μεγάλων της γής έδωσε το εναλλακτικό περιβαλλοντικό κίνημα που διοργάνωσε,  στην Κοτσαμπάμπα της Βολιβίας,  μια συνάντηση νέων απο όλο τον κόσμο που, αφού εργάστηκαν σε 18 ομάδες εργασίας κατέληξαν σε ένα ψήφισμα, που αποτελλεί μνημείο περιβαλλοντικής ευαισθησίας και πολιτικής ωριμότητας.

Παράλληλα γίνεται αυτές τις μέρες στη Βόννη μια ενδιάμεση διάσκεψη του ΟΗΕ που θα προετοιμάσει, την προαποφασισμένη απο την Κοπεγχάγη, νέα συνοδο, που θα γίνει τον Δεκέμβρη, στο Κανκούν του Μεξικού. Η διαπράγματευση επικεντρώνεται εκτός απο τα διαδικαστικά θέματα και στο θέμα της παροχής της υπεσχημένης στην Κοπεγχάγη, άμεσης οικονομικής βοήθειας προς τις αναπτυσσόμενες χώρες. Η ΕΕ σκοπεύει να δώσει 7,5 δις. ευρώ για την περίοδο 2010- 2012. Τα 2/3 των χρημάτων θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν για χρηματοδότηση μέτρων μείωσης εκπομπων αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου ενώ το υπόλοιπο 1/3 θα πρέπει να διατεθεί για την προσαρμογή και την αντιμετώπιση της  κλιματικής αλλαγής.

Στη Βόννη έγιναν, παράλληλα με την επίσημη Διάσκεψη, και ένα Φόρουμ για το κλίμα, με ριζοσπαστικό χαρακτήρα ,και προτάσεις για Κλιματική Δικαιοσύνη και προσπαθειες για κινητοποίηση και ευασθητοποίηση της κοινωνίας των πολιτών για «αλλαγή του συστήματος και οχι του κλίματος» ! Στις 5 Ιουνίου, καθιερωμένη απο το 1972 απο τον ΟΗΕ ως Παγκόσμια Ημερα του περιβάλλοντος, έγινε μια μεγάλη διαδήλωση στη Βόννη θυμίζοντας στους πολίτες οτι η περίφημη και πολυδιαφημισμένη οικονομική  ανάπτυξη είναι άμεσα συνδεδεμένη με το περιβάλλον. 

Το κυρίαρχο οικονομικό και αναπτυξιακό μοντέλλο όχι μόνο σε ελληνικο, ευρωπαϊκό αλλά και παγκόσμιο επίπεδο πρέπει να αλλάξει με τρόπο που να συνδυάζει την  πραγματική οικονομική ανάπτυξη  με την διατήρηση του περιβάλλοντος  και της βιοποικιλλότητας, που εγγυώνται πραγματικά την κοινωνική ευημερία. Οι ελίτ στα μεγάλα βιομηχανικά κέντρα, που διαχειρίζονται τον πλούτο και την πολιτική εξουσία, εξακολουθούν  να συγχέουν σκόπιμα την μεγέθυνση του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος  με  την έννοια της ευημερίας και της κοινωνικής προόδου. Αντι για την ικανοποίηση των πραγματικών, ζωτικών αναγκών των ανθρώπων, με την ενίσχυση της πραγματικής οικονομίας, έχουν επιδοθεί, τα τελευταία χρόνια,  στην ενίσχυση της «λογιστικής οικονομίας» και την μεγιστοποίηση των αποδόσεων του κεφαλαίου και των επιχειρηματικών κερδών, που μοιράζονται, με προκλητικό τρόπο, στους υπηρέτες τους, στα περίφημα Γκόλντεν Μπόϋς.

Η αναγκαιότητα αλλαγής του οικονομικού και κοινωνικού μοντέλλου είναι παραπάνω απο προφανής γιατί επιτείνει αναπόφευκτα και την παγκόσμια περιβαλλοντική κρίση. H υποβάθμιση του περιβάλλοντος  με τη σειρά της επιδεινώνει γενικά την οικονομική κρίση. Υπονομεύει τις βασικές οικονομικές δραστηριότητες  σε τομείς όπως είναι π.χ. στην περίπτωση της Ελλάδας η γεωργία, η αλιεία και ο τουρισμός.

  Η προστασία του περιβάλλοντος δεν αποτελεί πιά πολυτέλεια αλλά ζωτικής σημασίας και δεν πρέπει να αντιπαρατίθεται με τις θέσεις εργασίας και την απασχόληση, όπως συχνά επιχειρείται. Αρα η σύνδεση των διεκδικήσεων για την προστασία του περιβάλλοντος με την προστασία της εργασίας και των εισοδηματων των εργαζομένων είναι απαραίτητο να γίνει αυτονόητη.

 Συχνά ακούμε τον όρο της Βιώσιμης Ανάπτυξης που δημιουργεί την εντύπωση οτι είναι δυνατόν να συνδυάσουμε την αέναη οικονομική ανάπτυξη με την διατήρηση  ακέραιου του περιβάλλοντος, με εγγυημένη και την κοινωνική ευημερία !

Πολλοί φοβούνται οτι η έννοια της Βιώσιμης Ανάπτυξης , εφόσον δεν συνοδεύεται απο μιαν άλλη κοινωνική πολιτική και ένα διαφορετικό εναλλακτικό μοντέλο ανάπτυξης, αποτελεί απλώς ένα «πράσινο άλλοθι» στο νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό. Το ιδεολόγημα της Πράσινης ανάπτυξης το επαγγέλεται και η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, υποσχόμενη τον εκσυγχρονισμό των θεσμών και των δομών της οικονομίας με κεντρική σημαιοφόρο την συμπαθή κατά τα άλλα Υπουργό περιβάλλοντος, ενέργειας και κλιματικής αλλαγής. 

Δυστυχώς, μέχρι τώρα, η επίκληση της κλιματικής αλλαγής και το νομοσχέδιο για τις ΑΠΕ φαίνεται να αποτελούν απλώς μια νέα ευκαιρία για κέρδη απο τους μεγαλοεπενδυτές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η χρήση του φυσικού αερίου, κατά 74% της συνολικής κατανάλωσης, για την παραγωγή και πώληση ηλεκτρικής ενέργειας απο ιδιώτες προς την ΔΕΗ, μετά την πλήρη απελευθέρωση της αγοράς ενέργειας. Ετσι το αέριο αντι να κατευθύνεται προς τα νοικοκυριά για τελική κατανάλωση, υποκαθιστώντας την ηλεκτρική ενέργεια, κατευθύνεται στη ηλεκτροπαραγωγή κατα την οποία υπάρχουν τεράστιες ενεργειακές απώλειες. Στην περιοχή Αττικής και Ανατολικής Στερεάς ελλάδαςκαι Ευβοιας η συνολική εγκατεστημένη ισχύς των θερμικών σταθμών ανέρχεται σε 10.735 Μεγαβάτ, όταν η συνολική εγκατεστημένη ισχύς θερμκών σταθμών στο σύνολο της ηπειρωτικής χώρας φτάνει τις 10.480 Μεγαβάτ.     Η έλλειψη ενός σοβαρού μακροχρόνιου ενεργειακού σχεδιασμού είναι φανερή. Η υπερσυγκέντρωση στην Βοιωτία και την ευρύτερη περιοχή επιλέχτηκε λόγω της προνομιακής γειτνίασης  με τα κεντρικά δίκτυα του φυσικού αερίου, της ηλεκτρικής ενέργειας και των οδικών και σιδηροδρομικών μεταφορικών δικτύων. Οτι η εξέλιξη αυτή θα έχει καταστροφικές συνέπειες για το ήδη βεβαρυμένο φυσικό περιβάλλον δεν φαίνεται να ανησυχεί τους αρμόδιους κρατικούς υπευθύνους. Ενδεικτικό είναι το γεγονός οτι στα διάφορα νέα ειδικά   περιφερειακά χωροταξικά πλαίσια, για την βιομηχανία και τον τουρισμό, δεν γίνεται η παραμικρά αναφορά και πρόβλεψη για μια τόσο μεγάλη ενεργειακή/ περιβαλλοντική επέμβαση..

Χαρακτηριστική της ελαφρότητας με την οποία αντιμετωπίζονται τα επενδυτικά σχέδια στην Ελλάδα είναι η συνέντευξη που έδωσε η γενική Γραμματέας της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας (Βήμα 5/6/10) (Κατερίνα Διαμαντοπούλου) για τη συμμετοχή της Συνέδριο επενδύσεων που έγινε (2-4/6) στη Γαλλία. Οπως δήλωσε έχει προσκαλέσει εμπορικούς ακολούθους πρεσβειών να επισκεφτούν τη Στερεά Ελλάδα και να δούν τις δυνατότητες επενδύσεων που αυτή προσφέρει. Ως επιχειρήματα επικαλέστηκε τα τεράστια αποθέματα ορυκτών (βωξίτη, και νικελίου), ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, (όπως είναι η ηλιακή, η αιολική, η υδροδυναμική και η γαιοθερμική), τη γειτνίαση με μεγάλα βιομηχανικά πάρκα, την καλή οδική σύνδεση και όπως είπε επι λέξει ...«τα πανέμορφα φυσικά τοπία που εναλλάσσονται με θαυμαστή ποικιλομορφία».

Λέτε να μην έχει ακούσει για την περιβαλλοντική επιβάρυνση της περιοχής , την καταστροφή του Κορινθιακού Κόλπου απο εκατομμύρια τόνους κόκκινης λάσπης, απο τα εργοστάσια Μυτιληναίου στα Αντίκυρα, τις επιφανειακές εξορρύξεις στην Γκιώνα και την Οιτη ή για την ανεξέλεγκτη τοποθέτηση αιολικών πάρκων στον Ελικώνα και τον Κιθαιρών ; Φαίνεται οτι η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος έρχεται σε δεύτερη μοίρα για τους κυβερνήτες μας και χρησιμοποιείται σαν τουριστικο κερασάκι, για αφελείς τουρίστες. Οσο για τον ελληνικό πληθυσμό και την βιοποικιλλότητα αυτά μπορούν να περιμένουν..μετά την «πράσινη ανάπτυξη»....

 

Ο δρόμος που επιλέχτηκε για οικονομική ανάπτυξη, σε συνθήκες διεθνούς κρίσης, θα έχει, όπως όλα δείχνουν, αναπόφευκτα  δυσμενείς επιδράσεις στο περιβάλλον και την βιοποικιλλότητα της χώρας.

Μια βιώσιμη και αξιοβίωτη ανάπτυξη θα πρέπει να σέβεται πρώτα απόλα τους φυσικούς πόρους, να είναι οικονομικά αποτελεσματική και κοινωνικά δίκαιη. Σήμερα στη χώρα μας η τολμηρή δημοσιονομική διαχείριση των οικονομικών ελλειμμάτων φαίνεται να έχει απόλυτη προτεραιότητα, όμως  εξίσου σημαντική είναι και η ενίσχυση της πραγματικής οικονομίας και η αξιοποίηση των λίγων συγκριτικών πλεονεκτημάτων της χώρας μας όπως είναι ο τουρισμός και ο πολιτισμός. Και τα δύο προυποθέτουν το σεβασμό και την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και των παραδοσιακών τοπικών προϊόντων υψηλής ποιότητος.

Αντι για μέτρα προς αυτή την κατεύθυνση της ήπιας αναπτυξης γινόμαστε μάρτυρες τον τελευταίο καιρό νέων κατορθωμάτων ρύπανσης του φυσικού περιβάλλοντος σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Στην Αιτωλοακαρνανία, κοντά στο λιμάνι του Αστακού, ετοιμάζεται ένα νέο ενεργειακό κέντρο χαμηλής μεν ενεργειακής απόδοσης  αλλά μεγάλης περιβαλλοντικής επιβάρυνσης. Η επένδυση τραπεζιτών και επενδυτών απο το Κατάρ σκοπεύει στη παραγωγή ενέργειας με καύσιμο διάφορα είδη υγραερίου. Η επένδυση για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας 1100 Μεγαβάτ γίνεται εξω απο κάθε ενεργειακού σχεδιασμό και προγραμματισμό  ενώ έχει τελικο προορισμό  την Ιταλία ! Πρόκειται για μια μεταπρατική επένδυση που δεν πρόκειται να έχει κάποιο ώφελος για το κοινωνικό σύνολο και την εθνική οικονομία.  Προβλέπεται η δημιουργία μόνο 140 θέσεων εργασίας και εκπομπές  τεσσάρων εκατομ. τόννων διοξειδίου του άνθρακα ετησίως....

Παρόμοιες θα είναι οι επιπτώσεις για το περιβάλλον απο το σχεδιαζόμενο πετρελαιαγωγό Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολη,  που θεωρείται αναπόφευκτη απώλεια στο όνομα της ανάπτυξης. Το θαλάσσιο περιβάλλον της περιοχής  του Θρακικού πελάγους κινδυνεύει απο την αμφιλεγόμενη ασφάλεια του έργου απο την καθημερινή φόρτωση αργου πετρελαίου σε δεξαμενόπλοια  των 300.000 τόννων. Η προκαταρκτική μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων που υπέβαλε η η κατασκευάστρια εταιρεία  ΤΒΡ εκπλήσσει με τις σοβαρές ελλείψεις  σχετικά με την ασφάλεια  του εργου  και την ορθή καθημερινή διαχείριση του έργου...Η οικονομική κρίση και τα διέξοδα της χώρας δεν δικαιολογούν την αλόγιστη επιβάρυνση του περιβάλλοντος της χώρας μας.

Αν νομίσατε οτι εδώ τελειώνουν τα περιβαλλοντικά δεινά της πατρίδας μας και η συμμετοχή μας στη παγκόσμια κλιματική αποσταθεροποίηση κάνετε λάθος. Απο την Πτολεμαϊδα μας έρχονται πληροφορίες για διαγωνισμό που προκηρυξε η ΔΕΗ στις 14 Απριλίου  για την κατασκευή νέας λιγνιτικής μονάδας ηλεκτροπαραγωγής, ισχύος 550-600 Μεγαβάτ, προυπολογισμού 1,3 δις. ευρώ. Οπως είναι γνωστό στο Λιγνιτικό κέντρο Δυτικής Μακεδονίας  λειτουργούν σήμερα 6 λιγνιτικοί σταθμοί συνολικής ισχύος 4.400 Μεγαβάτ και άλλοι 2  στη Μεγαλόπολη, ισχύος 4.400 Μεγαβάτ.  Το 2009 η ηλεκτροπαραγωγή απο λιγνίτη κάλυψε το 58% της κατανάλωσης , σημειώνοντας αύξηση κατα 2,5%,  παρά τη σημαντική μείωση της κατανάλωσης. Οι 8 αυτοι λιγνιτικοί σταθμοί ευθύνονται για  το 35% των συνολικών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα της χώρας μας. Εννοείται οτι εκτός απο την κλιματική αλλαγή οι συνέπειες για το περιβάλλον και τη δημόσια υγεία απο την εξόρυξη και την καύση του λιθγνίτη είναι τεράστιες. Αυτό που περιμέναμε να ακούσουμε είναι η λήψη μέτρων για μετάβαση στη μετα- λιγνιτική εποχή, η  κατασκετυή νέων εργοστασίων με λιγότερο ρυπογόνες τεχνιολογίες και η εγκατάσταση δικτύου μετρήσεως  της ατμοσφαιρικής ρυπανσης, αποκατάσταση των εδαφών απο τη ρύπανση , διαφορετικές χρήσεις γής και λελογισμένη χρήση και αξιοποίηση του υδατικού δυναμικού της χώρας.

Με πρόφαση την ανάγκη επενδύσεων και την ανταγωνιστικότητα τα εγκλήματα σε βάρος του περιβάλλοντος στη χώρα μας συνεχίζονται χωρίς ανάπαυλα..Μια οικολογική αναπτυξιακή προοπτική απαιτεί σχεδιασμό, προγραματισμό και επενδύσεις  σε πράσινο ενεργειακό εξοπλισμό, με επενδύσεις στην έρευνα και την καινοτομία για διαφορετικές παραγωγικές και αναπτυξιακές δράσεις.

Η κατεύθυνση για ανάπτυξη με σεβασμό στο περιβάλλον απαιτεί όχι μόνο σχεδιασμό και προγραμματισμό αλλά σοβαρότητα, ανάλογη  πολιτική βούληση, συστηματική ενημέρωση και ενεργοποίηση όλοκληρης της κοινωνίας, που πλέει σε πελάγη άγνοιας και προκαταλήψεων. Ακομη και οι εκπαιδευτική κοινότητα πρέπει να αναλάβει το μερίδιο της ευθύνης της και να συμμετάσχει ενεργά για την προετοιμασία των αυριανών  πολιτών που θα  κληθούν να διαχειριστούν την εξουσία  και να αλλάξουν πολλά σημερινά απαράδεκτα και ανησυχητικά φαινόμενα απληστίας, ατομισμού και κοντόφθαλμου ωφελιμισμού, που διαπερνούν όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής της χώρας μας.