Η ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ‘ΑΠΟ-ΑΝΑΠΤΥΞΗ’.

                               

Εγινε στις 5/1/2011 μια ενδιαφέρουσα εκδήλωση, στα Εξάρχεια, στον Ελεύθερο Κοινωνικό Χώρο «Νosotros», με θέμα την Απο-ανάπτυξη και τίτλο : “Ενας άλλος κόσμος είναι υπαρκτός». Στην εκδήλωση που είχε πολύ μεγάλη προσέλευση κόσμου έγινε προβολή ντοκιμαντέρ με τίτλο : «Φόρος τιμής στην Καταλονία ΙΙ», ακολούθησε συζήτηση για τα εναλλακτικά μη-καπιταλιστικά οικονομικά μοντέλα που έχουν αναπτυχθεί στην Καταλωνία και στο τέλος ακολούθησε ομιλία και συζήτηση με τον Γιώργο Καλλή (καθηγ. Στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο Βαρκελώνης) με θέμα : « Η απο- ανάπτυξη μια απάντηση για την κρίση».

Η συζήτηση ήταν ζωηρή και εντυπωσίασε με το επίπεδο της επιχειρηματολογίας, τη γνώση του θέματος και την κριτική προσέγγιση του. Οσοι ασχολήθηκαν με την πολιτική και κοινωνική οικολογία στην Ελλάδα στις δεκαετίες  που πέρασαν θα πρέπει να νοιώθουν καταξιωμένοι αφού σκέψεις και προτάσεις που είχαν διατυπώσει πριν απο 10-15 χρόνια ξαφνικά έρχονται στην επικαιρότητα και προσελκύουν το ζωηρό ενδιαφέρον νέων ανθρώπων.

Κεντρική οικολογική θέση ήταν πάντοτε η αμφισβήτηση της ιδεολογίας της ανάπτυξης χωρίς όρια και κανόνες. Την ιδέα της απο-μεγέθυνσης την είχε διατυπώσει ήδη το 1979 ο Nicholas Georgescu- Roegen στο βιβλίο του με τίτλο «Αυριο η απο-μεγέθυνση». Στην εποχή μας μιλάμε για «Απο- ανάπτυξη σήμερα». Το 2008 έγινε στο Παρίσι η πρώτη διεθνής συνδιάσκεψη για την οικονομική απο-μεγέθυνση, την οικολογικά βιωσιμότητα και την κοινωνική ισότητα. Τον Μάρτιο της περασμένης χρονιάς έγινε στη Βαρκελώνη η δεύτερη συνάντηση που είχε σκοπό την ανάπτυξη προτάσεων πολιτικής και στρατηγικής για δράσεις στην κατεύθυνση της απο-μεγέθυνσης, ξεκαθαρίζοντας ταυτόχρονα κάποια ανοιχτά ερωτήματα και συναφή ερευνητικά σχέδια για το άμεσο μέλλον.

Στην περίοδο της γενικευμένης κρίσης που διανύουμε η ιδέα της απο-ανάπτυξης  γίνεται πιο αναγκαία και πειστική. Ερχεται να απαντήσει στο ερώτημα αν μπορούμε να ζήσουμε καλύτερα καταναλώνοντας και παράγοντας λιγότερα βιομηχανικά προϊόντα. Η διαδικασία αυτή της απο-μεγέθυνσης έγινε πιά εντελώς απαραίτητη μετά την αλόγιστη χρήση των φυσικών πόρων και των ορυκτών καυσίμων που οδηγούν τον πλανήτη μας σε οικολογική καταστροφή.

Σε πολλές χώρες της Ευρώπης ( στη Γαλλία, την Ιταλία, την Ισπανία, τη Γερμανία) έχουν δημιουργηθεί διάφορες ομάδες  και κινήματα πολιτών που ασχολούνται καθημερινά με θεωρητικά και πρακτικά ζητήματα υλοποίησης της ιδέας της απο-ανάπτυξης. Εχουν αναπτυχθεί δίκτυα ανταλλαγών και επικοινωνίας, συνεταιριστικών τραπεζών, αγροτικών συνεταιρισμών βιολογικών προϊόντων και βιοτεχνιών που αυτοδιοικούνται και λειτουργούν δημοκρατικά. Το νόημα των κινημάτων της αποανάπτυξης δεν περιορίζεται στην μείωση της ποσοτικής οικονομικής ανάπτυξης αλλά και στην αμφισβήτηση της κυρίαρχης οικονομικής θεωρίας των δήθεν ειδικών.

Η περίφημη οικονομική ανάπτυξη στις δεκαετίες του 80 και του 90 δεν έκαναν τους ανθρώπους πιο ευτυχισμένους απλώς κατέστρεψαν το περιβάλλον, οξύνοντας ταυτόχρονα τις κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες. Οι άνθρωποι καταναλώνοντας περισσότερα αγαθά δεν έγιναν πιο ευτυχισμένοι. Η οικονομική ανάπτυξη συμβάδιζε με πολιτισμική και φθίνουσα κοινωνική ευημερία. Αυτός ήταν και ο τίτλος ενός βιβλίου που δημοσίευσε το 1981, στα αγγλικά, ο Ξενοφών Ζολώτας, καθηγητής οικονομικών που είχε διατελέσει και Διοικητής της Τράπεζας Ελλάδος. (Economic Growth and declining Social Welfare. Bank of Greece, Athens 1981) (βλ. και σχετική βιβλιοπαρουσίαση μας στο περιοδικό ΟΙΚΟΤΟΠΙΑ, τεύχος 32/2005, σελ 71-75)

Ο Ζολώτας  έχοντας παρακολουθήσει συτηματικά  τις συνέπειες της οικονομικής ανάπτυξης  επάνω στην κοινωνική ευημερία  είχε διαπιστώσει το συνεχιζόμενο χάσμα  ανάμεσα  στην βαθμίδα οικονομικής ανάπτυξης και στην αύξηση της κοινωνικής ευημερίας στις ανεπτυγμένες βιομηχανικά  κοινωνίες. Το πρόβλημα το είχε συνοψίσει  στο ερώτημα σχετικά με τον τύπο της περεταίρω οικονομικής ανάπτυξης, που θα ήταν «βέλτιστη», δηλαδή που θα οδηγούσε  στην μεγιστοποίηση της γενικής κοινωνικής ευημερίας.

Ο προβληματισμός του φυσικά δεν αναφερόταν στους  αναπτυσσόμενες χώρες που βίωναν καθημερινά ακραίες καταστάσεις έλλειψης και στερήσεων. Αναφερόταν μόνο στις κοινωνίες της αφθονίας στις οποίες  η  μη ποιοτική οικονομική ανάπτυξη ωδήγησε  όχι μόνο στη ληστρική  εκμετάλλευση των φυσικών πόρων αλλά και στην ραγδαία  χειροτέρευση του φυσικού περιβάλλοντος, την αποξένωση των ανθρώπων  και στην αύξηση του κοινωνικού κόστους. Ειδικές μελέτες ψυχολόγων έχουν δείξει οτι η κατανάλωση δεν φέρνει την ευτυχία αλλά αυτή εξαρτάται περισσότερο απο την ικανοποίηση κάποιων βασικών αναγκών του ανθρώπου που έχουν σχέση με την αυτοσυντήρηση, την αίσθηση ασφάλειας και γαλήνης που φέρνουν οι φίλοι και η δημιουργική ζωή.

Κάποιοι οπαδοί της αποανάπτυξης υποστηρίζουν την άποψη οτι η κρίση που αντιμετωπίζει η χώρα μας δεν έχει ανάγκη την εκ νέου ανάπτυξη αλλά μια εθελούσια αποανάπτυξη.

Οι κοινωνικοί οικολόγοι εδώ και χρόνια μίλαγαν για την ανάγκη μιας ισόρροπης, κατάλληλης, βιώσιμης και αξιοβίωτης ανάπτυξης, που δεν έχει καμιά σχέση με  το ιδεολόγημα της διαρκούς ποσοτικής οικονομικής ανάπτυξης. Το πέρασμα σε ένα διαφορετικό τρόπο ζωής και ένα διαφορετικό οικονομικό μοντέλλο οργάνωσης της κοινωνίας είναι θέμα που απαιτεί μεγάλες θεωρητικές, πολιτικές συζητήσεις και αναλύσεις.

Σε εποχές ανεξέλεγκτης κεφαλαιοκρατικής παγκοσμιοποίησης η

συζήτηση για  στροφή σε μικρές τοπικές κοινωνίες, στην προστασία των δημόσιων αγαθών, στη λιτότητα, στην αύξηση του ελεύθερου χρόνου, στη θεσμοθέτηση ενός εξασφαλισμένου για όλους εισοδήματος διαβίωσης, η δωρεάν ιατρική περίθαλψη και εκπαίδευση, μοιάζουν άπιαστες ουτοπίες. Ομως η ιστορία μας διδάσκει οτι κάθε ουσιαστική πρόοδος της ανθρωπότητας έγινε με την πραγματοποίηση αυτού που κάθε φορά εθεωρείτο αδύνατο και ουτοπικό.