ΟΙΚΟΦΙΛΟΣΟΦΙΚΑ (4)

Το πρόβλημα της Μετα-δημοκρατίας !

Οσοι ασχολούνται με τα προβλήματα της δημοκρατίας στην εποχή μας διαπιστώνουν οτι ζούμε, στην αρχή του 21^ου αιώνα, ένα παράδοξο.

Φαινομενικά η Δημοκρατία βρίσκεται στην ακμή της ! Ολο και περισσότερα κράτη ανταποκρίνονται σε ένα αποφασιστικό της γνώρισμα. Διεξάγουν αδιάβλητες και ελεύθερες εκλογές! Ο αριθμός των χωρών αυτών αυξήθηκε σημαντικά, στα τελευταία 25 χρόνια, μετά την αποκατάσταση αυτού του είδους της δημοκρατίας στην Ισπανία, την Πορτογαλλία, στην πρώην Σοβιετική Ενωση, στη Νότιο Αφρική, στη Νότια Κορέα, , σε μερικές χώρες της Νότιας Αμερικής και της Απω Ανατολής.

Το 2000 191 κράτη διενεργούσαν ελεύθερες εκλογές. Αν όμως θελήσουμε να χρησιμοποιήσουμε πιο διαφοροποιημένους δείκτες της υγείας ενός πολιτικού συστήματος θα δούμε οτι τα πράγματα δεν είναι και τόσο ρόδινα. Χαρακτηριστικό και κραυγαλέο παράδειγμα αποτελούν οι πρόσφατες αμερικάνικες προεδρικές εκλογές του 2000, που ανέδειξαν τον πρόεδρο Μπούς, ύστερα απο μεγάλη καλπονοθεία στην Φλώριντα, όπου ήταν κυβερνήτης ο αδελφός του Τζόν Ελλις. Εκτός απο μερικούς αφροαμερικάνους που διαμαρτυρήθηκαν οι υπόλοιποι πολίτες δεν φάνηκε να πολυενοχλήθηκαν..

Αλλες έρευνες στην Αμερική, στην Ιαπωνία και την Ευρ. Ενωση, που έγιναν σε κύκλους ελίτ υψηλόβαθμων προσωπικοτήτων, έδειξαν οτι η δημοκρατία στις χώρες τους δεν είναι σε καλή κατάσταση. Το πρόβλημα εντοπιζεται στην μειωμένη ικανότητα/δυνατότητα δράσης των πολιτικών, των οποίων αμφισβητείται η νομιμοποίηση. Εννοείται οτι και για την ευρύτερη κοινή γνώμη αποτελεί πρόβλημα το να έχουν πολιτικούς τους οποίους δεν μπορούν πιά να εμπιστεύονται..

Θα μπορούσε βέβαια κάποιος αυτή την στάση των πολιτών να την θεωρήσει δείγμα υγείας της δημοκρατίας, το να υπάρχουν τόσο απαιτητικοί πολίτες που να περιμένουν περισσότερα απο τους πολιτικούς τους.. Ομως απο την άλλη μεριά δημοκρατία σε ακμή θα είχαμε αν οι απλοί , κανονικοί πολίτες είχαν την δυνατότητα να συμμετέχουν ενεργητικά σε συζητήσεις, σε αυτόνομες, ανεξάρτητες οργανώσεις και να συνδιαμορφώνουν τις αποφάσεις για θέματα κοινού ενδιαφέροντος.

Κάτι τέτοιο προυποθέτει οτι ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων συμμετέχει ενεργά στις πολιτικές συζητήσεις και στην διαμόρφωση της πολιτικής ατζέντας και δεν περιορίζεται να απαντά παθητικά στις ερωτήσεις δημοσκοπικών εταιρειών.. Προϋποθέτει επίσης οτι αυτοί οι άνθρωποι διαθέτουν πολιτική άποψη/γνώση και οτι ασχολούνται με τα πολιτικά προβλήματα και τις λύσεις τους.

Βέβαια όλα τα παραπάνω έχουν να κάνουν με την έννοια της φιλελεύθερης δημοκρατίας, μια πεπερασμένη, υπαρκτή μορφή χωρίς καμιά αναφορά σε κανονιστικές οραματικές προτάσεις, μια μορφή δημοκρατίας που καθιερώθηκε απο τις αγγλοσαξωνικές χώρες και με την επιρροή της Αμερικής στην περίοδο του ψυχρού πολέμου. Σύμφωνα με αυτή την έννοια της δημοκρατίας καθοριστικό κριτήριο είναι η συμμετοχή στις εκλογές και ή όσον το δυνατόν μιικρότερη παρέμβαση της πολιτικής στην καπιταλιστική οικονομία. Για την συμμετοχή των πολιτών και το ρόλο των οργανώσεων τους, πέρα απο τον οικονομικό τομέα, δεν ενδιαφέρονται οι θιασώτες αυτού του μοντέλλου δημοκρατίας.

Το γεγονός αυτό των χαμηλών απαιτήσεων που τίθενται στα πλαίσια της νεοφιλελεύθερης αντίληψης για τη δημοκρατία, σχετικά με την λειτουργία του πολιτικού συστήματος, οδηγούν σε έναν εφησυχασμό που μας κάνει τυφλούς μπροστά σε ένα νέο φαινόμενο που έχει ονομαστεί στη διεθνή βιβλιογραφία ως Μετα-Δημοκρατία. Mε την έννοια αυτή χαρακτηρίζονται κοινωνίες στις οποίες διενεργούνται όπως και πιο πρίν εκλογές, απο τις οποίες η κυβέρνηση μπορεί να αναγκαστεί να εγκαταλεί ψει την εξουσία, στις οποιες όμως ανταγωνίζονται ομάδες επαγγελματιών της επικοινωνίας, οι οποίες ελέγχουν σε τέτοιο βαθμό τη δημόσια συζήτηση, ώστε οι εκλογές να μετατρέπονται σε ένα θέαμα όπου συζητούνται μια σειρά απο προβλήματα που έχουν προηγουμένως επιλεγεί απο τους ειδικούς αυτούς. Η πλειοψηφία των πολιτών παίζει έναν παθητικό, σιωπηλό , απαθή ρόλο και αντιδρά μόνο στα μηνύματα που της στέλνονται.

Στη σκιά αυτής της πολιτικής σκηνοθεσίας η πολιτική ασκείται πίσω απο κλειστές πόρτες. Απο εκλεγμένες κυβερνήσεις και ελίτ, που εκπροσωπούν κυρίως τα συμφέροντα της οικονομίας.

Στη Μετα-δημοκρατία, στην οποία όλο και περισσότερη δύναμη μεταφέρεται στους εκπροσώπους των οικονομικών ομάδων συμφερόντων, είναι πολύ άσχημες οι δυνατότητες για εξισωτικά πολιτικά προγράμματα και για αναδιανομή του πλούτου και της δύναμης καθώς και για μείωση της επίδρασης των ισχυρών ομάδων συμφερόντων.

Επειδή το φαινόμενο αυτό τείνει να γενικευτεί και εφόσον η πολιτική κατευθύνεται προς την Μετα-δημοκρατία, αυτό μπορεί να σημαίνει οτι η Αριστερά, θα γίνει μάρτυρας, μιας θεμελιακής αλλαγής, στα πλάισια της οποίας πολλά απο τα επιτεύγματα/ τις κατακτήσεις του 20^ου αιώνα, θα μπορούσαν να πισωγυρίσουν..

Αυτον τον αιώνα οι αριστεροί σ’όλο τον κόσμο αγωνίστηκαν ώστε οι απλοί άνθρωποι να ακούγονται στην πολιτική σκηνή. Αν οι φωνές τους αποδιωχτούν απο τη δημόσια συζήτηση, επειδή οι οικονομικές ελίτ εκμεταλλεύονται τις δυνατότητες τους να επιρρεάζουν, και οι ανθρωποι του λαού, ο «Δήμος» αδυνατίζει/ χάνει τη δύναμή του ..τότε θα έχουμε ξαναγυρίσει εκεί που βρισκόμασταν στις αρχές του 20^ου αιώνα .. Αν και στην πραγματικότητα βρισκόμαστε σε ένα εντελώς διαφορετικό σημείο της ιστορικής εξέλιξης..και κουβαλάμε μαζί μας όλη την κληρονομιά τους πρόσφατου παρελθόντος...

Βρισκόμαστε μπροστά στο εξής παράδοξο. Ενω οι δημοκρατικοί θεσμοί τυπικά εξακολουθούν να παραμένουν άθικτοι, αναπτύσσονται πολιτικές διαδικασίες και οι κυβερνήσεις κατευθύνονται προς τα πίσω, εκεί που βρισκόμασταν σε προ-δημοκρατικούς καιρούς..Η επιρροή προνομιακών ελίτ αυξάνεται οπότε το εξισωτικό πρόγραμμα της νεωτερικότητας έρχεται αντιμέτωπο με τις αδυναμίες του. Συνέπεια αυτής της άποψης είναι, αν τη δεχτούμε, να καταλήξουμε να αποδίδουμε την κρίση της δημοκρατίας μόνο στα ΜΜΕ και στο ρόλο των επαγγγελματιών της αγοράς. Ομως αυτή η προσέγγιση μάλλον παραγνωρίζει τις βαθειές κοινωνικές και οικονομικές διεργασίες που πραγματοποιούνται στην εποχή μας.

Ποιές είναι αυτές ; Σήμερα κυριαρχούν προφανώς οι οικονομικοί παράγοντες της παγκοσμιοποίησης. Τα επιμέρους εθνικά κράτη δεν είναι πιά σε θέση να ελλέγξουν τις μεγάλες εταιρείες.. Αν δεν τους αρέσει το νομικό ή το φορολογικό σύστημα απειλούν να αποχωρήσουν και να μεταφερθούν όπου τους είναι συμμφερότερο. Τα κρατη όμως εχουν ανάγκη τις επενδύσεις τους... Η δημοκρατία της εποχής μας δεν εκσυγχρονίστηκε και έτσι δεν είναι σε θέση να ακολουθήσει τους ρυθμούς του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού.

Η πιο αποτελεσματική αντίδραση της πολιτικής σαυτήν την εξέλιξη είναι η προσπάθεια δημιουργίας κρατικών ενώσεων της ευρύτερης περιοχής τους, όπως έγινε με την Ευρ. Ενωση, η οποία σε σύγκριση με τους επιχειρηματικούς κολοσσούς... μοιάζει με νάνο.

Αξίζει να αναζητηθούν τα αίτια και οι συνέπειες αυτης της μετάβασης στην εποχή της Μετα-δημοκρατίας..Κατι τέτοιο βέβαια δεν είναι και τόσο εύκολο γιατί τα αίτια είναι περίπλοκα. Το θέμα είναι, σε περίοδο κάμψης του δημοκρατικού ιδεώδους, το πολιτικό κενό που δημιουργείται πως θα καλυφθεί. Σήμερα κυριαρχούν οι οικονομικοί παράγοντες της παγκοσμιοποίησης. Τα επιμέρους εθνικά κράτη δεν είναι σε θέση να ελέγξουν τις μεγάλες πολυεθνικές επιχειρήσεις.

Με την ενίσχυση της παγκοσμιας επιχειρηματικότητας έχομε αναπόφευκτα την εξασθένιση του ρόλου των εργαζομένων που αποτελούσαν και την πελατεία των κομμάτων. Τα ίδια τα κόμματα αποτελούνται απο μια εσωτερική ελίτ που αυτοαναπαράγεται, χωρίς καμιά σχεδόν επαφή με τους πολίτες. Πιο στενή είναι η σύνδεση με τις μεγάλες επιχειρήσεις οι οποίες πληρώνουν τα έξοδα για τις δημοσκοπήσεις, και τις προεκλογικές καμπάνιες..

Το κύρος της κρατικής αυθεντίας υποβαθμίζεται αφού δεν είναι πιά σε θέση να ανταποκριθεί στα προβλήματα των πολιτών. Ετσι καταλήγουμε σε μια πολιτική μορφή που είχαμε σε προ-δημοκρατικές εποχές αφου η πολιτική γίνεται παλι υπόθεση κλειστών κύκλων ελίτ και όχι του «δήμου».

Το σταμάτημα του αντιδημοκρατικού κατήφορου απαιτεί μέτρα περιορισμού της κυριαρχίας των οικονομικών ελίτ, αναμόρφωση των πολιτικών κομμάτων και αξιοποίηση και ενεργοποίηση των νέων δυνατοτήτων παρέμβασης και δράσης των πολιτών, ώστε να ξαναδυναμώσεις/ξαναζωντανέψει, όσο είναι δυνατόν, η δημοκρατία.

Η κινητοποίηση νέων διαστρωματικών κοινωνικών ταυτοτήτων μπορεί να ενοχλήσει την σκηνοθετημένη κεντρική πολιτική σκηνή. Το ζήσαμε προηγουμένως με το φεμινιστικό, το οικολογικό κίνημα και το παγκόσμιο κοινωνικό φόρουμ, που κατάφεραν με τη δυναμική τους να εισχωρήσουν στο πεδίο της επίσημης πολιτικής. Στο εσωτερικό του ευνουχισμένου «δήμου» υπάρχουν περιθώρια για δημιουργικές δράσεις και κινητοποιήσεις που προκαλούν το σύστημα και τείνουν προς το όραμα μιας εξισωτικής , άμεσης δημοκρατίας, μέσα απο μικρές ήττες και νίκες.

Πρόσφατα ζήσαμε, στη Δανία, μια παγκόσμια κινητοποίηση για την προστασία των οικολογικών θεμελίων της ζωής, που απειλούνται απο την αποσταθεροποίηση του κλίματος του πλανήτη. Οι δράσεις ποικιλλόμορφων κινημάτων και η παγκόσμια πίεση προς τους ισχυρούς της διεθνούς σκηνής αποτελούν ενθαρρυντικά σημεία για το μέλλον της Δημοκρατίας, στα απλαίσια μιας νέας παγκόσμιας διακυβέρνησης, με μια δυναμική που έρχεται απο τα κάτω και όχι απο τις τεχνοκρατικές ελίτ. Η ευθύνη όλων μας και ιδιαίτερα της δημοκρατικής ριζοσπαστικής Αριστεράς είναι σήμερα μεγαλύτερη, γιατί καλείται να κατανοήσει τα νέα παγκόσμια προβλήματα και να επεξεργαστεί προτάσεις και να εμπνεύσει δράσεις που να εγγυώνται εκτός πολλών άλλων και τη διατήρηση ζωντανής της ιδέας της δημοκρατίας του μέλλοντος.