Noam Chomsky: 10 στρατηγικές χειραγώγησης μέσω των ΜΜΕ
Το θεμελιώδες στοιχείο του κοινωνικού ελέγχου είναι η στρατηγική της απόσπασης της προσοχής που έγκειται στην εκτροπή της προσοχής του... κοινού από τα σημαντικά προβλήματα και τις αποφασισμένες από τις οικονομικές και πολιτικές ελίτ αλλαγές μέσω της τεχνικής του κατακλυσμού συνεχόμενων αντιπερισπασμών και ασήμαντων πληροφοριών.
Η στρατηγική της απόσπασης της προσοχής είναι επίσης απαραίτητη για να μην επιτρέψει στο κοινό να ενδιαφερθεί για απαραίτητες γνώσεις στους τομείς της επιστήμης, της οικονομίας, της ψυχολογίας, της νευροβιολογίας και της κυβερνητικής. «Διατηρήστε την προσοχή του κοινού αποσπασμένη, μακριά από τα αληθινά κοινωνικά προβλήματα, αιχμάλωτη θεμάτων που δεν έχουν καμία σημασία. Διατηρήστε το κοινό απασχολημένο, τόσο πολύ ώστε να μην έχει καθόλου χρόνο για να σκεφτεί – πίσω στο αγρόκτημα, όπως τα υπόλοιπα ζώα» (απόσπασμα από το κείμενο: Αθόρυβα όπλα για ήρεμους πολέμους).
2. ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΛΥΣΕΩΝ
Αυτή η μέθοδος καλείται επίσης «πρόβλημα-αντίδραση-λύση». Δημιουργείται ένα πρόβλημα, μια προβλεφθείσα «κατάσταση» για να υπάρξει μια κάποια αντίδραση από τον κόσμο, με σκοπό αυτός ο ίδιος να ορίσει τα μέτρα που η εξουσία θέλει να τον κάνει να δεχτεί. Για παράδειγμα: Αφήνεται να ξεδιπλωθεί και να ενταθεί η αστική βία ή οργανώνονται αιματηρές επιθέσεις που αποσκοπούν στο να απαιτήσει ο κόσμος νόμους ασφαλείας και πολιτικές εις βάρος της ελευθερίας. Ή ακόμα: Δημιουργούν μία οικονομική κρίση ώστε να γίνει αποδεκτή ως αναγκαίο κακό η υποχώρηση των κοινωνικών δικαιωμάτων και η διάλυση των δημόσιων υπηρεσιών.
3. Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ ΣΤΑΔΙΑΚΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ
Για να γίνουν αποδεκτά τα διάφορα απαράδεκτα μέτρα, αρκεί η σταδιακή εφαρμογή τους, λίγο λίγο, επί συναπτά έτη. Κατά αυτόν τον τρόπο επιβλήθηκαν τις δεκαετίες του ΄80 και ΄90 οι δραστικά νέες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες (νεοφιλελευθερισμός): ανύπαρκτο κράτος, ιδιωτικοποιήσεις, ανασφάλεια, ελαστικότητα, μαζική ανεργία, μισθοί που δεν εξασφαλίζουν ένα αξιοπρεπές εισόδημα, τόσες αλλαγές που θα είχαν προκαλέσει επανάσταση αν είχαν εφαρμοστεί μονομιάς.
4. Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ ΑΝΑΒΟΛΗΣ
Ένας άλλος τρόπος για να γίνει αποδεκτή μια αντιλαϊκή απόφαση είναι να την παρουσιάσουν ως «επώδυνη και αναγκαία», εξασφαλίζοντας τη συγκατάβαση του λαού τη δεδομένη χρονική στιγμή και εφαρμόζοντάς τη στο μέλλον. Είναι πιο εύκολο να γίνει αποδεκτή μια μελλοντική θυσία απ’ ό,τι μία άμεση. Κατά πρώτον επειδή η προσπάθεια δεν καταβάλλεται άμεσα και κατά δεύτερον επειδή το κοινό, η μάζα, πάντα έχει την τάση να ελπίζει αφελώς ότι «τα πράγματα θα φτιάξουν στο μέλλον» και ότι οι απαιτούμενες θυσίες θα αποφευχθούν. Αυτό δίνει περισσότερο χρόνο στο κοινό να συνηθίσει στην ιδέα των αλλαγών και να τις αποδεχτεί με παραίτηση όταν φτάσει το πλήρωμα του χρόνου.
5. ΑΠΕΥΘΥΝΣΗ ΛΟΓΟΥ ΣΤΟ ΚΟΙΝΟ ΣΑΝ ΑΥΤΟ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ
Η πλειονότητα των διαφημίσεων που απευθύνονται στο ευρύ κοινό χρησιμοποιούν λόγο, επιχειρήματα, προσωπικότητες και τόνο της φωνής, όλα ιδιαίτερα παιδικά, πολλές φορές στα όρια της αδυναμίας, σαν ο θεατής να ήταν μικρό παιδάκι ή διανοητικά υστερημένος.Όσο περισσότερο θέλουν να εξαπατήσουν το θεατή τόσο πιο πολύ υιοθετούν έναν παιδικό τόνο. Γιατί; «Αν κάποιος απευθύνεται σε ένα άτομο σαν αυτό να ήταν 12 χρονών ή και μικρότερο, αυτό λόγω της υποβολής είναι πολύ πιθανό να τείνει σε μια απάντηση ή αντίδραση απογυμνωμένη από κάθε κριτική σκέψη, όπως αυτή ενός μικρού παιδιού» (βλ. Αθόρυβα όπλα για ήρεμους πολέμους).
6. ΠΟΛΥ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΗ ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΟΣ ΠΑΡΑ ΤΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ
Η χρήση του συναισθήματος είναι μια κλασική τεχνική προκειμένου να επιτευχθεί βραχυκύκλωμα στη λογική ανάλυση και στην κριτική σκέψη των ατόμων. Από την άλλη, η χρήση των συναισθημάτων ανοίγει την πόρτα για την πρόσβαση στο ασυνείδητο και την εμφύτευση ιδεών, επιθυμιών, φόβων, καταναγκασμών ή την προτροπή για ορισμένες συμπεριφορές.
7. Η ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΥ ΣΤΗΝ ΑΓΝΟΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗ ΜΕΤΡΙΟΤΗΤΑ
Κάντε το κοινό να είναι ανήμπορο να κατανοήσει τις μεθόδους και τις τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται για τον έλεγχο και τη σκλαβιά του… «Η ποιότητα της εκπαίδευσης που δίνεται στις κατώτερες κοινωνικές τάξεις πρέπει να είναι η φτωχότερη και μετριότερη δυνατή, έτσι ώστε το χάσμα της άγνοιας μεταξύ των κατώτερων και των ανώτερων κοινωνικών τάξεων να είναι και να παραμένει αδύνατον να γεφυρωθεί» (βλ. Αθόρυβα όπλα για ήρεμους πολέμους).
8. ΕΝΘΑΡΡΥΝΣΗ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΥ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΜΕΝΟ ΜΕ ΤΗ ΜΕΤΡΙΟΤΗΤΑ
Προωθήστε στο κοινό την ιδέα ότι είναι της μόδας να είσαι ηλίθιος, χυδαίος και αμόρφωτος…
9. ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΗΣ ΑΥΤΟΕΝΟΧΗΣ
Κάντε τα άτομα να πιστέψουν ότι αυτά και μόνον αυτά είναι ένοχα για την κακοτυχία τους, εξαιτίας της ανεπάρκειας της νοημοσύνης τους, των ικανοτήτων ή των προσπαθειών τους.Έτσι, τα άτομα αντί να εξεγείρονται ενάντια στο οικονομικό σύστημα, υποτιμούν τους εαυτούς τους και νιώθουν ενοχές, κάτι που δημιουργεί μια γενικευμένη κατάσταση κατάθλιψης, της οποίας απόρροια είναι η αναστολή της δράσης… Και χωρίς δράση, δεν υπάρχει επανάσταση.
10. ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΓΝΩΡΙΖΕΙ ΤΑ ΑΤΟΜΑ ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΑΠ’ Ο,ΤΙ ΑΥΤΑ ΓΝΩΡΙΖΟΥΝ ΤΟΥΣ ΕΑΥΤΟΥΣ ΤΟΥΣ
Κατά τα τελευταία 50 χρόνια, η ταχεία πρόοδος της επιστήμης έχει δημιουργήσει ένα αυξανόμενο κενό μεταξύ των γνώσεων του κοινού και εκείνων που κατέχουν και χρησιμοποιούν οι κυρίαρχες ελίτ. Χάρη στη βιολογία, στη νευροβιολογία και στην εφαρμοσμένη ψυχολογία, το σύστημα έχει επιτύχει μια εξελιγμένη κατανόηση των ανθρώπων, τόσο σωματικά όσο και ψυχολογικά. Το σύστημα έχει καταφέρει να γνωρίζει καλύτερα τον «μέσο άνθρωπο» απ’ ό,τι αυτός γνωρίζει τον εαυτό του. Αυτό σημαίνει ότι στις περισσότερες περιπτώσεις το σύστημα ασκεί μεγαλύτερο έλεγχο και μεγάλη εξουσία πάνω στα άτομα, μεγαλύτερη από αυτήν που τα ίδια ασκούν στους εαυτούς τους.
Μετά τη μεταπολίτευση, το αστικό σύστημα έμαθε να αναπαράγεται πολιτικά μέσω της ενσωμάτωσης της λαϊκής διαμαρτυρίας, της διαφθοράς και των μικροπαροχών. Η μετεμφυλιακή καταστολή, που προδικτατορικά είχε τον κύριο λόγο στην αντιμετώπιση της κοινωνικής διαμαρτυρίας, με τη μεταπολίτευση πέρασε σε δεύτερο πλάνο.
Έτσι δημιουργήθηκε το δικομματικό πολιτικό σύστημα, όπου μαζικά αστικά κόμματα με οργανωμένη βάση τσακώνονται και όπου η κατάληψη της διακυβέρνησης από καθένα από αυτά συνεπαγόταν υλικές απολαβές για τον λαϊκό κόσμο που είχε ενσωματώσει. Αυτός ήταν ο κύριος τρόπος απορρόφησης της κοινωνικής διαμαρτυρίας και ενσωμάτωσης του λαϊκού παράγοντα από τη μεταπολίτευση και εξής.
Αλλά όπως φαίνεται τώρα φτάσαμε στο τέλος εποχής. Η πτώση του ποσοστού του κέρδους οδηγεί την ελληνική αστική τάξη σε άγρια επίθεση περικοπής των κοινωνικών παροχών προς το λαϊκό παράγοντα, σε αύξηση των ωρών εργασίας και των απαιτούμενων για σύνταξη ετών, σε μείωση των μισθών.
Στη μαρξιστική γλώσσα αυτό ονομάζεται αύξηση της απόλυτης υπεραξίας, σε αντίθεση με την αύξηση της σχετικής υπεραξίας που προκύπτει από την εισαγωγή νέων τεχνολογιών και τις καινοτομίες. Η ουσία είναι ότι η ελληνική αστική τάξη ούτε ήθελε ούτε θέλει να ξοδευτεί για επενδύσεις που θα της επέτρεπαν να αυξήσει το μερτικό της στο κοινωνικό προϊόν. Προτιμά τη βίαιη απόσπαση επιπλέον υπερπροϊόντος από τον κόσμο της εργασίας.
Στις συνθήκες αυτές οι διαδικασίες ενσωμάτωσης που οικοδόμησαν το μεταπολιτευτικό καθεστώς γίνονται κενές περιεχομένου. Το σύστημα ανοικτά πλέον δε μπορεί να απορροφήσει την κοινωνική διαμαρτυρία με τις μέχρι τώρα μεθόδους.
Από δω προκύπτει αδυναμία διακυβέρνησης των αστικών κομμάτων με τους τρόπους που μέχρι σήμερα χρησιμοποιούσαν και επομένως πολιτική κρίση. Η πολιτική κρίση αυτή τη στιγμή εκφράζεται και με την πλήρη απαξίωση των πολιτικών στη συνείδηση των πολιτών, την απόρριψη στις δημοσκοπήσεις των μεγάλων κομμάτων, τις επιθέσεις κατά βουλευτών ΠΑΣΟΚ και ΝΔ.
Αλλά κυρίως εκφράζεται με τις τεράστιες συγκεντρώσεις στις πλατείες των λεγόμενων "αγανακτισμένων". Οι οποίες συγκεντρώσεις αποτελούν την «εισβολή» του λαϊκού στοιχείου στην πολιτική κρίση. Ποια είναι η στάση του ΚΚΕ απέναντι στην εξέλιξη αυτή, τη σημαντικότερη από την αρχή της κρίσης;
Για να το δούμε αυτό ας δούμε επί τροχάδην τη στάση του ΚΚΕ συνολικά την περίοδο αυτή.
Αρχικά θεώρησε ότι η κρίση του χρέους δεν αποτελούσε ξεχωριστό στοιχείο της συγκυρίας. Πίσω από σχήματα του τύπου «ο καπιταλισμός φέρνει πάντα κρίσεις και η λύση είναι ο σοσιαλισμός» προσπερνούσε την ανάγκη «συγκεκριμένης ανάλυσης της συγκεκριμένης κατάστασης». Το ζήτημα του χρέους το αντιμετώπισε με αμηχανία και θέσεις συγκεκριμένες που θα αξιοποιούσαν την εμπειρία των μαζών και την αγωνία τους δεν είχε.
Παρεκκλίσεις σαν αυτές του ΚΚΕ, που μεταθέτει την άμεση πολιτική πάλη για τα κομβικά ζητήματα της συγκυρίας στην αφηρημένη πάλη «για σοσιαλισμό» είναι αρχαίες στο σοσιαλιστικό κίνημα. Δείτε τις θέσεις του Λασσάλ που κριτικάρει ο Μαρξ στη «Κριτική του Προγράμματος της Γκότα».
Το ΚΚΕ είχε τη στάση αυτή όσο η συμπεριφορά των λαϊκών μαζών του επέτρεπε ακόμη να ποζάρει ως πρωτοπόρο κόμμα, καθοδηγητής της κοινωνικής πάλης για την ανατροπή του καπιταλισμού. Όμως οι κινητοποιήσεις των πλατειών έθεσαν σε αμφισβήτηση το ρόλο που το ΚΚΕ είχε διαλέξει για τον εαυτό του.
Αντί λοιπόν το ΚΚΕ να δει αυτοκριτικά την πολιτική του, να διαχυθεί μέσα στο αυθόρμητο κίνημα και να αναλάβει τις πραγματικές ευθύνες οργάνωσής του, επινόησε τώρα μια νέα θεωρία: Ότι οι κινητοποιήσεις του λαού στις πλατείες δεν είναι το «πραγματικό» κίνημα, αλλά το πραγματικό κίνημα είναι «στους τόπους δουλειάς», όπου εκεί δίνεται η πραγματική μάχη.
Εκτός από κλασικό οικονομισμό που αποπνέει η θεωρία αυτή, δηλαδή απεμπόληση της γνωστής θέσης για την προτεραιότητα της πολιτικής πάλης απέναντι στη συνδικαλιστική πάλη, έχουμε τώρα να κάνουμε με μια παραπέρα αποστασιοποίησης από τη ριζοσπαστικοποίηση των "αγανακτισμένων" μαζών και της νεολαίας και με μια εμβάθυνση της καχυποψίας απέναντι στο αυθόρμητο κίνημα.
Η αδυναμία του ΚΚΕ να βρει το βηματισμό του συνδυάζεται με τις αντίστοιχες παραπομπές από το ΣΥΝ της αντιμετώπισης της κρίσης μέσα στην (ανύπαρκτη) «Ευρώπη των λαών». Ο ΣΥΝ, παραδομένος στην ευρωλαγνεία του, παραπέμπει κι αυτός τη λύση σε ένα φαντασιακό χωρόχρονο, ανίκανος να πει συγκεκριμένα πράγματα για τη συγκεκριμένη κατάσταση.
Έχουμε λοιπόν μια συνολική ανικανότητα της Αριστεράς να δώσει διέξοδο στη ραγδαία ογκούμενη δυσαρέσκεια και διαμαρτυρία των λαϊκών μαζών ενώ ταυτόχρονα, στις πλατείες το αυθόρμητο κίνημα ψάχνει να βρει ένα δρόμο.
Όσο η κατάσταση αυτή δυναμώνει, τόσο αυξάνει ο κίνδυνος αντιδημοκρατικών εκτροπών. Διότι η πολιτική κρίση που αναπτύσσεται μπορεί να αποκτήσει διέξοδο με δυο τρόπους. Ή με την ανατροπή του πολιτικού αυτού συστήματος από το λαϊκό παράγοντα, λύση που πρ